زندگی به سبک اسلامی و ایرانی

پیش از آن عرض می‌کنم از امام زین‌العابدین(ع) در رساله حقوقی آمده که «واما حق ابیک فتعلـم انـه اصلک و انـک فرعـه و انـک لولاه لم تکـن»؛ ترجمه : اما حق پدرت بر تو آنست که بدانی او اصل و ریشه توست؛ و تو فرع و شاخه او هستی؛ و اگر او نبود تو نبودی؛

پس هر وقت در خودت چیزی می‌بینی که موجـب پیدا شدن غرور در تو می‌گردد؛ متوجه باش که پدرت اصل و اساس آن نعمت است و خداوند را به خاطر این نعمت بزرگ ستایش کن و از او تشکر کن به اندازه نعمتی کـه به تو ارزانی نموده است و او را بر این نعمت سپاس‌گذار باش.

شما دوستان می‌دانید که امام سجاد(ع) یک کتابی از ایشان به جا مانده که معروف است به رساله حقوق. کتابی است که شرح هم شده به فارسی هم ترجمه شده. بسیار ارزشمند است دوستان می‌توانند آن را جداگانه ببینند و یا در کتاب تحف‌العقول ملاحظه کنند.

در این کتاب امام سجاد(ع) به بسیاری از حقوق اشاره می‌کنند از جمله حقوق پدر و فرزند و ترجمه عبارتی که خوانده شد به این معنا ما را توجه می‌دهد که امام(ع) می‌فرمایند پدر علت است و فرزند معلول. اگر علت نباشد البته معلول هم وجود نخواهد داشت. پس نباید از اصل غافل شد و به فرع توجه کرد.

ممکن است در حال رشد و استدلال خودش راجع به قوت و قدرتی که دارد نسبت به ضعف و سستی پدر بی‌توجه شود لذا یادآوری می‌کند که از پدر خودش را فراموش نکند.

توجه به نعمت باعث می‌شود که تشکر و حس آن در انسان برانگیخته می شود از این رو فرموده هرگاه چیز شگفت‌آور و غرورآمیزی در خودت دیدی متوجه باش که خدای متعال بوده که از طریق پدر به تو منتقل شده است .

علاوه بر این سخن نورانی ده‌ها حدیث و بلکه صدها حدیث وجود دارد که به احترام به والدین تأکید دارد و فرزندان را از کارهایی که باعث عاق والدین میشود برحذر می‌دارد و گذشته از روایات از آیات فراوانی از قرآن استفاده می‌شود و از نظر مالی آنها را تأمین کند.

در قرآن در سوره بقره آیه 180 آمده: «كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِن تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالأقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ»؛ بر شما نوشته شده: «هنگامى که يکى از شما را مرگ فرا رسد، اگر چيز خوبى [= مالى‏] از خود به جاى گذارده، براى پدر و مادر و نزديکان، بطور شايسته وصيت کند! اين حقّى است بر پرهيزکاران!».

نکته‌های آیه:

1_ توصیه اکید شده است که وصیت بر اساس معروف صورت بپذیرد. خلاف شرع و عقل نباشد. جالب این است که در این آِیه از مال و ثروت به خیر تعبیر شده است و این نشان می‌دهد که اگر ثروت بر اساس مشروع و قانونی به دست بیاید و در جهت خیر و سعادت جامعه به کارگیری شود خیر است، چیز بدی نیست.

2_ اولین موردی که در وصیت باید لحاظ شود پدر و مادر است و بعد دیگر نزدیکان و این نباید تشکر از پدر و مادر در لفظ فقط خلاصه شود مثلاً چاکرم و مخلصم کافی نیست در عمل هم باید لحاظ شود. در آیه 215 بقره آمده است."يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلْ مَا أَنفَقْتُم مِّنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِيمٌ""از تو سؤال کنند که چه انفاق کنند؟ بگو: هر چه از مال خود انفاق کنید درباره پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان رواست، و آنچه نیکویی کنید خداوند بر آن آگاه است."

3_ این برخورد با والدین عملی کردن احسان است و اینکه شخصی از امام صادق(ع) درباره احسان سؤال کرد و چندین مورد آن در قرآن آمده است. امام فرمود: «قال الصادق‏ علیه السلام : «... الاحسان ان تحسن صحبتهما و ان لا تكلفهما ان یسألاك شیئاً ممّا یحتاجان و ان كانا مستغنین». از امام صادق علیه السلام از معناى احسان به پدر و مادر سؤال شد، حضرت فرمود: احسان آن است كه مصاحبت با آنان را نیكو انجام دهى و مجبورشان نسازى كه از تو چیزى درخواست كنند اگرچه بى نیاز باشند. (كافى / 2 / 157)»؛

 یعنی خودتان پیش دستی کنید و اگر آنها نیازمند بودند نگذارید آنها از شما در خواست کنند. شما نیاز آنها را برطرف کنید. حتی اگر تو را کتک زدند بگوو خداوند آنها را بیامرزد و مبادا به آنان جز به نگاه محبت بنگری و یا صدایت را بالاتر از صدای آنان ببری و همواره در اختیار آنان باش این معنی احسان است.

4_ سؤال می‌کند از امام باقر(ع) که مادرم  بسیار پیر و ناتوان شده است و من در هنگام عرض حاجت او را همراهی می‌کنم آیا من این کار را انجام دهم یا خیر؟ امام فرمودند که بله اگر بتوانی خودت شخصاً این کار را انجام بده و حتی اگر توانستی لقمه بگیر و در دهان او بگذار «فانه جنة لک قداً»؛ چرا که این عمل تو را بهشتی می‌کند. حالا این  وظیفه فرزند است یا اگر احساس کرد او دیگر پیر شده توی خانه مزاحم است باید ببریم در خانه سالمندان نحویلش بدهیم؟ کدام یک؟ به نظر شما قرآن کدام یک را توصیه می‌کند؟

توصیه اول به احسان در خدمت پدر و مادر بودن، محترمانه برخورد کردن، آنها را سر دست نگهداشتن حتی کارهای شخصیشان را انسان کمک بکند اگر هم پدر از دنیا رفته برایش طلب آمرزش بکند این است وظیفه فرزند نسبت به پدر و مادر و یا به تعبیری دیگر حقی که پدر و مادر بر فرزند دارند.

امیدواریم بتوانیم در این عرصه موفق باشیم و عاق والدین نشویم.

تهیه و تنظیم : گروه دین و اندیشه تبیان یزد